Marion Wasserbaueris post-doc onderzoeker en gastdocent aan de faculteit Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen.
30 juni 1960, doet die datum een belletje rinkelen? Indien niet meteen, is de kans groot dat jij op school of op de universiteit, net zoals ik, ook erg weinig over de kolonisatie van Congo door België hebt geleerd. Grijp de kans om nu, in het kader van het momentum van de Black Lives Matter-beweging, bij te leren over de koloniale geschiedenis van dit land, en om daaruit racisme en structurele ongelijkheden in het heden beter te begrijpen.
Misschien zag je op sociale media in de afgelopen dagen posts met een oproep om standbeelden van Leopold II te verwijderen, of beelden waarop standbeelden van diezelfde Belgische koning worden vermomd of besmeurt. De burgemeester van Ekeren was snel om deze acties als ‘vandalisme’ te bestempelen (ATV), zonder te kaderen wat deze acties drijft, en wat de samenhang met de actuele burgerrechtenbeweging BLM is.
Hier zien we een een mooi voorbeeld van hoe makkelijk het blijft om als wit België onze ogen te sluiten voor de geschiedenis en hoe belangrijk de framing van zo’n berichten kan zijn. Er wordt meer aandacht besteed aan de materiële schade aan een standbeeld, dan de symboliek van dit activisme. Het is belangrijk dat we begrijpen als kijker dat dit een (niet altijd bewuste) keuze is die de verslaggeving maakt. Onder de videobeelden lezen we het volgende: “Of het om een gerichte actie tegen de figuur van Leopold II gaat is niet duidelijk, maar los van de historische context gaat het volgens [de] districtsburgemeester van Ekeren, om vandalisme”. Ik lees het met verbazing: hoe kan je een standbeeld van de koning die een land in Midden-Afrika koloniseerde, dat zo groot is als West-Europa, ooit los zien van de historische context?! Er werd bij het beeld in samenspraak met het Afrikamuseum wel een pancarte geplaatst over de historische context, namelijk het “omstreden beleid van Leopold II in Congo”, horen we (ATV). Uit deze berichtgeving leren we niet veel over het brutale en “fundamenteel onrechtvaardig systeem dat men kolonisatie noemt” (Nsayi 2020), en de verontwaardiging over het feit dat deze standbeelden er nog steeds staan. De reinigingskosten voor zoiets zijn hoog, dat leren we uit de berichtgeving wél.
Om tot een meer genuanceerde mening te komen dan “dat is vandalisme”, hebben wij witte mensen een beter begrip van de geschiedenis, als ook van ongelijkheden op basis van ras, etniciteit en afkomst in België vandaag de dag nodig.
Hoe kunnen we bijleren?
Luisteren naar de stemmen van personen met Congolese roots, en, bij uitbreiding, naar de stemmen van andere personen van kleur of BIPOC (Black, Indigenous, people of colour). Dat kan via boeken, podcasts, series, instagram kanalen, etc. Er werden in de laatste dagen zoveel ressources gedeeld; ik houd het hier op een klein aantal bronnen waaruit ik zelf veel heb geleerd om mijn eigen positie als witte persoon in vraag te stellen.
In haar boek “Het laatste wat ik nog wil zeggen over racisme” (2020) beschrijft Dalilla Hermans haar ervaringen met racisme in België op een toegankelijke manier. De Britse Reni Eddo-Lodge schreef 2018 het boek “Why I no longer talk to white people about racism”. Dit boek is ook in het Nederlands verkrijgbaar, en het is een aanrader. Online zijn deze boeken al even uitverkocht, een goed teken! In de lokale bibliotheek en boekhandel vind je vast nog een exemplaar.
In de reeks “Kinderen van de kolonie” uit 2018, die op VRTnu gratis te bekijken is, spreken 20 getuigen over hun ervaringen, waaronder oud-kolonialen als ook kinderen van Congolezen. In aflevering 5 getuigen Congolezen en Belgen met Congolese roots over hun ervaringen in België nu en in het verleden:
Een manier om ons verleden te erkennen en erover te praten, is om samen met Nadia Nsayi haar persoonlijke familiegeschiedenis te gaan ontdekken. Nsayi schetst in “Dochter van de dekolonisatie” (2020) de verwevenheid van Congo en België, startende van het begin van de kolonisatie 1885 tot het heden. Aan de hand van haar eigen roots vertelt Nsayi “over het fundamenteel onrechtvaardig systeem dat men kolonisatie noemt, de hedendaagse erfenis in de vorm van de Congolese aanwezigheid in België en het belang van Belgische excuses, gekoppeld aan een oprecht dekolonisatieproces”, lezen we op de achterkant van het boek.
Volg Café Congo op Instagram (cafecongobxl) of op Facebook. Deze “blog on current Belgo-Congolese relations” is black-owned en focust op zwarte kunstenaars en activisten in België. Ook via de account van Munroe Bergdorf (munroebergdorf), een model en activiste uit de UK, kan je vanuit een intersectioneel perspectief over sociale bewegingen bijleren.
Het kan best dat we bij het lezen van deze boeken en het kijken of luisteren naar deze media even hard moeten slikken, dat we ons schuldig voelen en dat we soms liever willen wegkijken. Lieve mede-witte mensen, wij moeten dit allemaal niet aan den lijve meemaken. We kunnen het best aan om ons even ongemakkelijk te voelen, en het is nodig dat we ons ongemakkelijk voelen zodat we dit belangrijke gesprek kunnen hebben in een België waar wit-zijn nog steeds onzichtbaar is. Wit is ook een kleur.
Dekolonisatie en antiracisme
Om terug te keren naar het thema standbeelden, kunnen we naar het werk van filmmakers Anne Reijniers en Rob Jacobs, allebei witte Belgen, kijken. Zij gaan in verschillende projecten aan de slag met het thema standbeelden en dekolonisatie. In de films “Echangeur” (2016) en “Faire-part” (2019, in co-directie met Nizar Saleh en Paul Shemisi) verkennen ze hoe jonge Congolese en Belgische makers zich proberen te verhouden tot het koloniale verleden. Standbeelden — of beter, de restanten of afwezigheid van een standbeeld van Leopold II in Kinshasa — zijn daarin een ankerpunt.
Als we denken dat racisme in België ‘toch niet zo’n groot probleem’ is, hebben we het grondig mis. Hoe durven wij witte mensen dat zelfs denken, terwijl we op de Leopold II laan in onze Belgische steden en dorpen op het gemak frietjes gaan afhalen of een pintje pakken (zoek maar even op hoeveel er zo zijn).
Wat we wél kunnen vaststellen, is dat er in België weinig publiek debat over racisme is. Vaak weten we niet, hoe we er zelfs over moeten beginnen. Ik ben geen expert in de koloniale geschiedenis, noch in dekolonisatie; en als wit persoon ervaar ik nooit discriminatie op basis van mijn huidskleur. Maar we hoeven geen experts te zijn om onze ogen te openen voor de feiten, en om via hapklare bronnen bij te leren, het wordt ons gemakkelijk gemaakt. Onder andere door het werk van zwarte mensen zoals Dalilla Hermans en Reni Eddo-Lodge, die er hele boeken over schrijven. Kijk nog eens goed naar de titels van de boeken van deze beide auteurs: ze geven duidelijk aan dat het juist wél aan ons witte mensen is om actief met het thema aan de slag te gaan. Zwarte mensen moeten zo vaak exact hetzelfde gesprek over racisme voeren met witte mensen:
“Antiracisme is, in tegenstelling tot wat sommige ‘progressieve’ denkers al eens willen poneren, geen strijd van slachtoffers van racisme alleen. Er is nood aan een systeemswitch, een mentaliteitswijziging die ertoe zal leiden dat mensen van kleur hun volle potentieel kunnen en willen bereiken, en dat iedereen opnieuw de ‘samen’ in de samenleving mag ervaren. Want de realiteit is dat Vlaanderen nu al superdivers is. We zouden de bijdragen die de migratie ons gebracht heeft op geen enkele manier meer kunnen wegdenken uit onze maatschappij” (Hermans 2020, p. 66).
Verder schrijft Dalilla Hermans: “er valt misschien over alles te praten, maar praten alleen is niet genoeg. Zeker niet als je de enige bent die ook echt aan het luisteren is” (2020, p. 68). Als dat geen directe oproep aan ons witte mensen is om in actie te schieten, weet ik het ook niet. En het feit dat we geen discriminatie op basis van onze huidskleur meemaken geeft ons des te meer ruimte om hier wél bewust mee om te gaan.
Racisme is geen issue in België?
De Black Lives Matter beweging is vooral in de VS actief, maar in de laatste dagen zien we ook in verschillende Europese steden protesten: in solidariteit met George Floyd en BLM, maar ook om structureel racisme en politiegeweld hier aan te klagen. Het is geen ver-van-mijn-bed show; zoals senator Fourat Ben Chikha en Omar Ban het formuleren: “George Floyd in België heet Adil. Of Mawda” (De Morgen). Een jongere uit Anderlecht en een kindje, allebei van kleur, die door politiegeweld in België om het leven kwamen.
Als we er actief en bewust naar kijken, zullen ook wij witte mensen zien wat we vaak verkiezen niet te zien, omdat we er zelf geen last van hebben. Ook hier in België zorgt het dagdagelijkse structureel racisme voor moeheid en boosheid onder BIPOC, en terecht. Tijdens het schrijven van deze tekst stond ik even op om mijn raam te openen, even naar buiten te kijken. Wat ik zie is dit: twee witte politiemensen staan (zoals wel vaker het geval is in mijn buurt Antwerpen Noord) op een het pleintje tegenover mijn raam. Misschien bewaken ze het verkeer, soms wijzen ze fietsers erop dat ze al fietsende niet mogen bellen, of manen ze mensen aan om afstand van elkaar te bewaren (er is nog steeds corona). Net op het moment waarop ik mijn raam open, komt een man met een donkere huidskleur langs gewandeld, hij blijft bij de politiemensen staan en zegt iets tegen hen. Ik kan niet alles verstaan, maar wat ik versta, is het volgende: “Dat is niet alleen in Amerika, hé! Hier ook!” Hij roept racistische scheldwoorden die hij, als man van kleur, wellicht al veel te vaak heeft moeten horen in wit België, en wijst daarbij telkens naar zichzelf. De politiemensen kijken naar elkaar en naar de man, maar reageren niet. Waarschijnlijk weten ze niet wat te zeggen.
Doen
In het begin van dit stuk roep ik op om het momentum van de BLM beweging aan te grijpen en ook over racisme hier in België na te denken. Wij witte mensen moeten meer doen dan een zwart kadertje op onze sociale media posten, wij moeten onze verantwoordelijkheid opnemen. Je moet daarvoor zelfs je kot niet uit: begin ermee, je te informeren. Sluit je ogen niet langer, luister naar wat mensen van kleur te zeggen hebben. Leer bij, luister naar BIPOC stemmen, en praat erover met je witte medemens — zo kunnen we er alvast aan beginnen om in te halen wat we in de geschiedenisles niet gezien hebben.
Marion Wasserbauer de belangrijkste Belgische collectieven die op de een of andere manier strijd voeren tegen racisme, en hoe je ze kan steunen, vind je hier.
Comments